Zgodnie z przepisem art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego[1]: ,,Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości”. Ustawodawca dookreśla tę normę w przepisie art. 21 ust. 2 Prawa upadłościowego wskazując, że jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna (a do takich należy zaliczyć spółkę z.o.o. i spółkę akcyjną) obowiązek wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spoczywa na każdym ,,[…] kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami”. W związku z tym pojawia się pytanie, czy niewypełnienie tego obowiązku obwarowane jest odpowiedzialnością karną i jaki jest wymiar tejże odpowiedzialności? Przyjrzyjmy się bliżej temu zagadnieniu.
Już na wstępie należy stwierdzić, że odpowiedź na pierwsze z wyżej zarysowanych pytań będzie twierdząca. Zgodnie bowiem z brzmieniem przepisu art. 586 Kodeksu spółek handlowych[2] karze podlega ten, kto będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki. I niech nas nie zmyli ulokowanie omawianej regulacji. Przepisy karne nie muszą bowiem mieścić się tylko w Kodeksie karnym[3], czy ustawach pokrewnych, ale także w innych aktach prawnych. Fakt więc, że ustawodawca zawarł omawianą regulację w treści k.s.h. nie sprawia, że nie mamy do czynienia z przepisem prawnokarnym, rozpatrywanym na drodze postępowania karnego.
Przystępując do wszechstronniejszej analizy czynu zabronionego stypizowanego w przepisie art. 586 k.s.h. należy wskazać, że jest tzw. przestępstwo indywidualne właściwe. Oznacza to, że może je popełnić jedynie osoba o cechach ściśle określonych w ustawie. Na gruncie omawianej regulacji będą to więc osoby zasiadające w zarządzie spółki lub będące jej likwidatorami. Natomiast pozostałe podmioty, pracjące dla spółki (np. prokurenci[4], członkowie Rad Nadzorczych, Akcjonariusze etc.) zwolnieni będą od odpowiedzialności karnej.
Przedmiotem ochrony omawianej regulacji jest bezpieczeństwo obrotu handlowego, a także interesy majątkowe wspólników spółki, jej wierzycieli oraz podmiotów trzecich[5]. Ujmując rzecz najoględniej można powiedzieć, że chodzi o to, by nie wprowadzać w błąd kontrahentów spółki poprzez funkcjonowanie na rynku takich spółek, które ze względu na swój stan majątkowy nie powinny pozostawać w obrocie handlowym, jak również o to, by każda spółka mogła spłacić swoje wierzytelności (poprzez instrumenty przewidziane prawem upadłościowym).
Przestępstwo z art. 586 k.s.h. jest przestępstwem umyślnym, co wynika z faktu, iż ustawodawca nie zastrzegł, że można je popełnić także nieumyślnie[6]. Oznacza to, że może się go dopuścić tylko ten podmiot, który chciał popełnić czyn zabroniony pod groźbą kary (zamiar bezpośredni) oraz przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, godził się na to (zamiar ewentualny). Dodatkowo – jak trafnie wskazuje J. Raglewski – sprawca działający w zamiarze bezpośrednim musi swoją świadomością obejmować dwa elementy: że zachodzą przesłanki, aktualizujące obowiązek złożenia wniosku o upadłość oraz, iż sprawca należy do kręgu osób zobowiązanych do złożenia wniosku[7].
Strona przedmiotowa komentowanego typu czynu zabronionego sprowadza się do zaniechania; sprawca nie wykonuje bowiem prawnie nałożonego na niego obowiązku. W orzecznictwie podkreśla się, że czyn ten trwa tak długo, dopóki sam sprawca nie dopełni czynności, do których jest zobowiązany (tzn. nie złoży wniosku o upadłość spółki) lub nie powstanie jakieś inne zdarzenie, istotne dla bytu czynu zabronionego stypizowanego w przepisie art. 586 k.s.h. (np. gdy wniosek taki złoży inny członek zarządu, niż sam sprawca)[8]. Uwaga ta jest niezwykle istotna dla określenia czasu przedawnienia karalności.
Jeśli chodzi o zagrożenie karą, to w art. 586 k.s.h. ustawodawca wskazuje, że sprawcy może zostać alternatywnie wymierzona kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Wymierzając karę sąd musi stosować dyrektywy, przewidziane w treści przepisu art. 53 § 1 k.k., a więc wziąć pod uwagę: stopień winy, społecznej szkodliwości czynu, cele zapobiegawcze i wychowawcze jakie kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego oraz potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
Reasumując, niezłożenie wniosku o upadłość w spółce z.o.o i akcyjnej w przypadku, gdy spełnione są przesłanki takiej upadłości – do których zaliczyć można przyczyny płynnościowe, jak i bilansowe[9] – stanowi przestępstwo zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności do roku. Przesłanek upadłości spółki nie można więc bagatelizować i zawsze należy podjąć przewidziane prawem działania. Nie należy także oglądać się na innych członków zarządu spółki, albowiem ich zaniechanie, nie zwalania pozostałych z obowiązku działania.
[1] Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1228) – zwana dalej: Prawem upadłościowym.
[2] Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1526) – zwana dalej: k.s.h.
[3] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1444) – zwana dalej: k.k.
[4] Co do prokurenta, to w literaturze wskazuje się, że nie jest on nawet osobą uprawnioną do złożenia wniosku o upadłość, tym bardziej więc nie można mówić o jego odpowiedzialności. Wydaje się za wskazane, by uwagę tę – per analogiam – odnieść do pozostałych podanych w przykładnie podmiotów – por. A. Kidyba, Komentarz do art. 586 k.s.h. [w:] A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, dostęp za pośrednictwem LEX: 30.09.20 r. i podana tam literatura.
[5] M. Dumkiewicz, Komentarz do art. 586 k.s.h., teza 1 [w:] M. Dumkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, dostęp za pośrednictwem LEX: 30.09.20 r.
[6] Zgodnie z art. 8 k.k. przestępstwo w formie występku można popełnić nieumyślnie tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.
[7] J. Raglewski, Komentarz do art. 586 k.s.h., teza 30 [w:] J. Raglewski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do przepisów karnych, dostęp za pośrednictwem LEX: 30.09.20 r. i podana tam literatura.
[8] Por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 1 lipca 2016 r., sygn. akt: II AKa 97/16, LEX nr: 2171296, dostęp: 30.09.20 r.
[9] M. Rodzynkiewicz, Komentarz do art. 586 k.s.h., teza 1 [w:] M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, dostęp za pośrednictwem LEX: 30.09.20 r.
